به‌گزینی واژه در قلمرو رادیوشناسه
نویسنده: صادق سلیمانی
امروزه رادیوشناسه (RFID) به عنوان یک زمینه فنی و علمی گسترده، رواج بیش از پیش یافته است. به فراخور چنین رواجی، متون فنی و علمی متعددی نیز تاکنون در این وادی عرضه شده است و می‌شود. از مهم‌ترین چالش‌های فراروی تهیه متون فارسی مرتبط با رادیوشناسه، عدم توافق بر ترجمه مناسب برای واژگان تخصصی است. شرکت‌های مختلف هر یک ترجمه‌های خاصی برای کلمات تخصصی مرتبط با رادیوشناسه به کار برده‌اند. در جدول زیر می‌توان برخی ترجمه‌ها را در این زمینه مشاهده نمود:
| کلمه انگلیسی تخصصی | ترجمه‌های موجود |
| RFID | رادیوشناسه، شناسایی از طریق امواج رادیویی
|
| Reader | برچسب‌خوان، قرائتگر، خوانشگر |
| Tag | برچسب هوشمند، تگ |
| Active | فعال، اکتیو |
| Passive | غیرفعال، پسیو |
| Middleware | میان‌افزار، نرم‌افزار میانی |
در ادامه به بررسی مهم‌ترین کلمات ترجمه شده در قلمرو رادیوشناسه پرداخته خواهد شد و تلاش می‌شود تا بهترین معادل‌ها در این زمینه انتخاب و پیشنهاد گردد و در مجالی اندک، به ذکر نکات برجسته در این رابطه پرداخته شود، شاید که مؤثر افتد.
از ناخوش‌آیندترین جنبه‌های ترجمه‌ی اصطلاحات تخصصی حیطه رادیوشناسه آن است که نهاد متولی یا شروع کننده برای این امر تاکنون اقدام ننموده است و به عنوان مثال در نشریه‌ی سندیکای شرکت‌های شناسایی و مکان‌یابی رادیویی، مقالاتی به چشم می‌خورد که چندین ترجمه را برای یک کلمه واحد در یک شماره نشریه استفاده کرده‌اند! و این نشان می‌دهد که حتی در سطح یک نشریه و در سطح به‌گزینی و تک‌گزینی ترجمه برای یک واژه تخصصی نیز اقدامی صورت نگرفته است.
بدیهی است که بیان فارسی تلفظ انگلیسی کلمات مانند “تگ”، “پسیو” و “اکتیو” پسندیده نیست. در حالی که برای کلمه‌ی RFID ، ترجمه‌ی “رادیوشناسه” تقریبا فراگیر و مقبول افتاده است، برای سایر الفاظ، ترجمه مورد توافقی یافت نمی‌شود. مثلا ترجمه‌ی پیشنهادی کلمه Tag، می‌تواند “تگ” یا “برچسب هوشمند” باشد که لفظ “برچسب هوشمند”، برای ترجمه این گزینه، انتخاب بهتری به نظر می‌رسد به ویژه که در متون انگلیسی از اصطلاح Smart Label به جای Tag استفاده شده است.
برخی ترجمه‌های موجود و جاافتاده در بازار سبب می‌شوند که از آن‌ها ایده و کمک گرفت تا ترجمه جدیدی در حیطه رادیوشناسه پیشنهاد شود که قابل قبول‌تر باشد و با سرعت بیشتری رواج یابد. به عنوان مثال زمانی که برای کلمه‌ی “Software” ترجمه‌ی “نرم‌افزار” را داریم و برای “Hardware” ترجمه‌ی “سخت‌افزار” رواج یافته و پذیرفته شده است، بهتر است برای ترجمه‌ی کلمه‌ی “Middleware” که در دنیای رادیوشناسه استفاده‌ی بسیار دارد، از اصطلاح “میان‌افزار” استفاده شود و ترجمه‌های دیگر مانند “نرم‌افزار میانی” بدین خوش‌آوایی و سازگاری نیستند. مثال مشابه و مهم دیگر، انتخاب واژه “رادیوشناسه” به جای “شناسایی از طریق امواج رادیویی” در ترجمه لفظ “RFID” است، زیرا ترجمه‌ی دوم، طولانی و بدیهی به نظر می‌رسد و زمانی که در یک مستند، چندین بار به کار برود، به تنهایی حجم زیادی از متن را اشغال خواهد کرد در حالی که ترجمه اول، رواج یافته، مختصر و مفید و خوش‌آواتر است.
در بین واژههای پیشنهادی در ترجمه Reader، قرائتگر از همه نامناسب‌تر به نظر می‌رسد، زیرا از ترکیب یک کلمه عربی “قرائت” و پسوند فارسی “گر” ایجاد شده است. اما شاید واژه “برچسب‌خوان” به دلیل تناسب با واژه “برچسب هوشمند”، ترجمه بهتری برای لفظ Reader باشد نسبت به واژه “خوانشگر”.
بر اساس آنچه بررسی شد، ترجمه‌های زیر برای واژههای رایج صنعت رادیوشناسه، توصیه می‌شود:
RFID = رادیوشناسه
Reader = برچسب‌خوان
Tag = برچسب هوشمند
Active = فعال
Passive = غیرفعال
Semi-Passive = نیمه فعال
Middleware = میان‌افزار
RTLS = سامانه مکان‌یابی بلادرنگ
Handheld Reader = برچسب‌خوان دستی
بدیهی است که لیست کلمات مهم برای ترجمه در حیطه رادیوشناسه به این چند واژه مختصر نمی‌شود اما موارد فوق، مثال‌هایی بودند از کلیدی و هسته‌ای‌ترین کلمات که حتی برای آن‌ها نیز چند صدایی و تعدد ترجمه‌های غیربهینه وجود دارد. شاید با ارائه ترجمه مناسب از آن‌ها، که تعدد و تکرار زیادی در متون مرتبط با رادیوشناسه دارند، بخش اصلی و مهم این مستندات، سامان اندکی بگیرد و انگیزه‌ای برای بهبود ترجمه‌ی واژههای دیگر باشد. یک پیشنهاد قابل قبول می‌تواند آن باشد که تا زمانی که برای کلمه‌ای ترجمه‌ی مناسبی نیافتیم، همان را به صورت انگلیسی در متن ذکر کنیم. این کار دستکم به رواج یک لفظ نامناسب در ترجمه یک کلمه‌ی تخصصی در مقیاس گسترده نخواهد انجامید.
لازم به ذکر است، که ممکن است بسیاری از واژه‌ها در حیطه علوم و مهندسی کامپیوتر، به سادگی قابل ترجمه نباشد و حتی ترجمه آن نیز به سادگی قابل رواج نباشد اما یادآوری الفاظی که ترجمه‌ی آن‌ها زمانی برای مهندسین و محققین کامپیوتر و سایر رشته‌ها قابل قبول نبود و اکنون بسیار رایج گشته است، نشان از اهمیت برداشتن گام‌های اولیه قوی در این زمینه است. از آن جمله می‌توان واژههای زیر را مثال زد: “رایانه” به جای “کامپیوتر”، “سامانه” به جای “سیستم”، “پایانه” به جای “ترمینال”، “پیامک” به جای “SMS” و “یارانه” به جای “سوبسید” و …. امید است با هماهنگی و اقدام عاجل نهادهای مربوطه، این مهم نیز به زودی سامان بگیرد و همگی شاهد متون یکدست و برگزیده‌ی فارسی در زمینه رادیوشناسه باشیم.